Bir Ekonomistin Kaleminden: “Göze Girmek” Atasözü mü?
Kaynakların sınırlılığı, ihtiyaçların sonsuzluğu… Ekonominin temel varsayımı budur. Ancak bazen sınırlı olan yalnızca kaynaklar değil, insanların birbirine duyduğu güven, fırsatlar ve takdir alanlarıdır. Bir ekonomist olarak sık sık düşünürüm: İnsan davranışlarını yönlendiren sadece fiyatlar ve piyasalar mı, yoksa görünmez sosyal sermaye biçimleri de ekonominin görünmez eli kadar etkili midir?
Türkçede sıkça kullanılan “göze girmek” ifadesi, yüzeyde bir atasözü ya da deyim gibi görünür; ama ekonomik açıdan bakıldığında, bu söz aslında kıt kaynaklar içinde konum kazanma mücadelesinin metaforudur. Bu yazıda “göze girmek” kavramını ekonomi biliminin temel kavramları — piyasa dinamikleri, bireysel kararlar ve toplumsal refah — çerçevesinde ele alacağız.
—
“Göze Girmek” Atasözü mü, Yoksa Bir Ekonomik Davranış Biçimi mi?
Dilbilim açısından “göze girmek” bir deyimdir, atasözü değil. Çünkü genelleştirici bir öğüt taşımaz; daha çok bir durumu, bir eylemi betimler. Ancak ekonomik davranış kuramı açısından bu deyim, insanların fırsat maliyetini nasıl yönettiklerini anlamak için mükemmel bir örnektir.
“Göze girmek”, bir karar anıdır: Birey, sınırlı kaynakları (zaman, enerji, ilişkiler, itibar) kullanarak başkalarının takdirini kazanmayı hedefler. Bu, görünmez ama güçlü bir yatırım türüdür — tıpkı bir yatırımcının gelecekte getiri sağlayacağını düşündüğü bir hisseyi alması gibi.
O halde şu soruyu sorabiliriz: “Göze girmek”, duygusal bir refleks mi yoksa rasyonel bir strateji mi?
—
Piyasa Dinamikleri: Görünmez Elin Sosyal Versiyonu
Adam Smith’in “görünmez el” kavramı, bireylerin kendi çıkarlarını maksimize ederken toplumsal faydayı da artırdığını söyler. Ancak “göze girmek” bu dinamiğin duygusal versiyonudur.
Bir kişi patronunun, öğretmeninin ya da seçmenlerinin gözüne girmek için çaba gösterdiğinde, aslında rekabet piyasası içindeki yerini güçlendirmeye çalışır. Bu durum, sadece kişisel çıkarın değil, güç dağılımının da bir göstergesidir.
Kurumsal düzeyde bu, “network oluşturma”, “algı yönetimi” ya da “itibar sermayesi” olarak adlandırılır. Ekonomik anlamda bu davranış, doğrudan üretim yapmasa da kaynak tahsisinde belirleyici rol oynar. Çünkü kimin göze girdiği, kimin fırsat bulacağını belirler.
—
Bireysel Kararlar ve Rasyonel Beklentiler
Modern ekonomi teorisi, bireylerin kararlarını rasyonel beklentiler üzerine kurduğunu varsayar. “Göze girmek” eylemi de aslında rasyonel bir beklentiye dayanır: kişi, gelecekte fayda sağlayacağını düşündüğü bir itibarı inşa etmeye çalışır.
Bir çalışanın yöneticisinin gözüne girmesi, kısa vadede ek iş yükü getirebilir; ancak uzun vadede terfi veya maaş artışı gibi getirilerle sonuçlanabilir. Bu, bireysel çıkarın geleceğe dönük optimize edilmesidir.
Ancak ekonomi bize şunu da öğretir: her yatırım risk taşır. Gereğinden fazla “göze girmek” çabası, otantiklik kaybına, güven erozyonuna ve toplumsal sermayenin azalmasına yol açabilir. Tıpkı aşırı spekülasyonun piyasaları çökertmesi gibi.
—
Toplumsal Refah ve Görülme Ekonomisi
Günümüz dijital çağında “göze girmek”, sadece bireyler arası değil, toplumlar arası bir yarışa dönüşmüştür. Sosyal medyada beğeni toplamak, görünür olmak, “trend”e girmek… Bunların hepsi yeni bir ekonomi türünü doğurmuştur: görülme ekonomisi.
Bu bağlamda, “göze girmek” toplumsal refahın algısal bir unsuru haline gelmiştir. İnsanlar artık yalnızca üretimle değil, görünürlükle değer kazanır. Ancak görünürlük eşitsizliği, tıpkı gelir eşitsizliği gibi, ekonomik sistemin derin bir problemidir.
Şu soruyu sormak gerekir: Toplum olarak üretmekten çok görünmeye mi yatırım yapıyoruz?
—
Geleceğe Bakış: Ekonomik Gücün Yeni Yüzü
Geleceğin ekonomisi, sadece maddi kaynaklar üzerine değil, itibar, güven ve dikkat gibi soyut değerler üzerine kurulacak. “Göze girmek” bu geleceğin erken bir göstergesi gibidir — artık ekonomik güç, üretmek kadar görünür olmayı da gerektirir.
Bu, piyasa davranışlarını ve kurumların stratejilerini yeniden şekillendirecektir. Şirketler yalnızca ürün satmayacak; gözlere hitap eden hikâyeler üretecek. Bireyler yalnızca maaş için değil; tanınma ve saygı için çalışacak.
Bu noktada ekonomi, psikolojiyle, sosyolojiyle ve iletişimle kesişir. Çünkü göze girmek, aslında kaynak dağılımının insani yüzüdür — beğenilme arzusunun rasyonelleşmiş hali.
—
Sonuç: “Göze Girmek”, İktisadın Duygusal Dengesidir
“Göze girmek” bir atasözü değildir, ama ekonomik davranışın güçlü bir metaforudur. Sınırlı kaynaklar dünyasında insanlar yalnızca parayla değil, itibar ve görünürlükle de rekabet ederler.
Geleceğin ekonomisinde belki de asıl soru şu olacaktır: Göze mi gireceğiz, yoksa sisteme mi?
—
Anahtar Etiketler: #ekonomi #piyasa #bireyselkarar #gözegirmek #toplumsalrefah #itibarsermayesi #davranışsalekonomi #görülmeekonomisi #rasyonelbeklentiler #iktisadidüşünce